Sa gilid ng isang lumang kalsada sa baryo, may isang maliit na barong-barong na halos gumuho na. Dito nakatira si Tomas, isang payat at marungis na batang labintatlong taong gulang. Madalas ay walang tsinelas ang kanyang mga paa at ang mga kamay niya ay palaging may grasa o kalawang dahil sa paborito niyang ginagawa: ang pagkalikot ng kahit anong sirang bagay na may gulong o makina.
“Anak, baka mapaso ka. Ang init ng bakal,” sigaw ng kanyang ina habang nakahiga sa banig at inuubo-ubo. Ngunit ngumiti lamang si Tomas at nagpatuloy sa pagkalikot ng isang sirang bisikleta na nakuha niya mula sa tambakan. “Nay, konti na lang po. Aandar na ulit ‘to. Baka bukas pwede ko na ipasakay si Junjun. Hindi na siya maglalakad papasok sa eskwela,” sagot niya habang pinapahiran ng langis ang kalawangin na kadena.
Mula pagkabata, mahilig na si Tomas sa mga makina. Bago pa nakulong ang kanyang ama na si Mang Ernesto, sabay silang nagkukumpuni ng mga lumang motorsiklo at bisikleta sa gilid ng kalsada. Doon niya natutunan ang pasensya at tiyaga—na kahit gaano kasira ang isang bagay, basta’t may tamang diskarte at pag-unawa, pwede itong muling buhayin. Pero hindi lahat ng tao ay bilib sa kanya. Sa baryo, kilala sila bilang “pamilyang malas.” Maraming tsismis ang kumalat matapos makulong si Mang Ernesto. Sabi ng iba, magnanakaw daw ito ng piyesa ng sasakyan. Sabi naman ng ilan, lasenggo at mapusok. Ngunit sa puso ni Tomas, alam niyang hindi ganoon ang kanyang ama.
“Hoy, Tomas! Huwag ka nang lumapit dito baka manahin mo pa ang kamalasan ng tatay mo,” sigaw ng isang batang kalaro sa kanto sabay tawa ng buong grupo. Hindi na sumagot si Tomas. Sanay na siyang kutyain. Basta’t alam niya ang totoo, hindi na mahalaga ang iniisip ng iba. Ang mahalaga, may magawa siya para mabuhay silang mag-ina.
Araw-araw, bitbit ang isang lumang sako, pumupunta si Tomas sa basurahan at sa mga sulok ng bayan para mangalakal ng lata, plastic, bote, kahit ano basta’t maibenta sa junk shop. Pero hindi lang iyon ang habol niya. Madalas ay naghahanap siya ng mga sirang piyesa ng bisikleta, motorsiklo, o kahit makina ng lumang appliances. Para sa kanya, parang ginto ang mga iyon. “Nay, tingnan niyo, oh! Nakakita ako ng lumang spark plug. Puwede pa ‘to,” masiglang sabi ni Tomas pag-uwi. Napangiti ang kanyang ina kahit mahina na ang katawan.
“Anak, bakit ba hilig na hilig mo talaga ang mga makinang iyan?” tanong ng ina. Umupo si Tomas sa tabi nito at marahang hinaplos ang buhok ng ina. “Kasi po, balang araw, gusto kong magkaroon ng sarili kong talyer para hindi na tayo tatawanan ng mga tao. Para kung sakali, makabalik si tatay, may trabaho na agad siya.” Natahimik ang kanyang ina at hindi niya napigilang mapaluha. Sa murang edad, dala-dala na ni Tomas ang bigat ng responsibilidad na para sana sa isang magulang. Pero imbes na magreklamo, ginawa niya itong inspirasyon.
Isang gabi, habang humihiga si Tomas sa banig at nakatingin sa bubong na may butas, kinakausap niya ang sarili. “Hindi ako titigil. Kahit pulubi ako, kahit wala akong eskwela, magiging mekaniko ako. At ibabalik ko si tatay sa tabi namin.” Madalas niyang pagmasdan ang mga sasakyang dumadaan sa highway—mga kotseng bago, makinang, at malinis. Habang tumatakbo ang mga iyon, iniisip ni Tomas, “Kung kaya kong ayusin ang mga bisikleta gamit ang kalawangin kong gamit, kaya ko ring ayusin ang ganyang kagarahe.” Sa kabila ng lahat ng pang-aalipusta at gutom na dinaranas, nanatiling matibay ang puso ni Tomas. May mga gabi na wala silang hapunan kaya’t nagtitiis na lamang sila ng kanyang ina sa tubig at tinapay na hinihingi niya mula sa panaderya. Ngunit sa bawat pagngangalngal ng sikmura, binubuo niya ang kanyang pangarap.
Ang Lihim sa Likod ng Kalawang at Grasa
Mula nang makulong si Mang Ernesto, naging mas mabigat ang hamon ng bawat araw para kay Tomas. Sa murang edad, natutunan na niyang tiisin ang matinding gutom. May mga gabing tumutunog ang kanyang sikmura at wala silang kahit kapirasong kanin man lang sa hapag. Ang tanging natatanggap nila ay tubig na may kaunting asukal kung meron man. “Nay, kaya ko po ‘to. Sige po, kayo na ang kumain,” sabi ni Tomas isang gabi habang ibinibigay ang natitirang tinapay sa kanyang ina. “Anak, huwag mong inuuna ako. Ikaw ang mas kailangan ng lakas,” pilit na tanggi ng kanyang ina. Ngunit mapilit si Tomas. Kahit gutom, mas pinili niyang makita ang ina na may laman ang tiyan kaysa sa kanyang sarili.
Sa umaga, binabagtas niya ang kalsada, bitbit ang lumang sako. Ang araw ay nagbabalat sa kanyang likod at ang ulan ay nagpapalamig sa kanyang balat, ngunit wala siyang pakialam. Basta’t makapupulot siya ng bakal, bote, o plastik na may halaga, tuloy ang laban. Doon niya nakilala ang ilang batang lansangan. May mababait pero karamihan ay palaban. “Oy, Tomas! Yan bang hawak mong tansan? Akin na lang. Ako ang nauna sa basurahan na ‘yan,” sigaw ng isang mas matandang bata na may pangalang Junjun. “Hindi puwede, Junjun. Kailangan ko rin ito,” matapang na sagot ni Tomas kahit alam niyang mas malaki at mas malakas ang kausap. Minsan nagiging kakampi niya ang mga batang ito. Nagtutulungan sila sa pangangalakal. Pero madalas sila rin ang karibal. May mga araw na nagkakapikunan, may mga araw na nagkakapalitan ng tinapay o baon. Sa gitna ng hirap, natutunan ni Tomas kung paano makisalamuha, kung kailan lalaban, at kung kailan dapat magbigay.
Habang lumilipas ang panahon, mas lumala ang kalagayan ng kanyang ina. Dahil sa kakulangan ng pagkain at gamot, palagi na itong inuubo at nilalagnat. Isang hapon, habang pauwi si Tomas mula sa junk shop, nadatnan niya ang kaniyang ina na nakahiga at tila walang lakas bumangon. “Nay, ano pong nangyayari?” taranta niyang tanong habang ibinababa ang sako. “Anak, huwag kang mag-alala. Pagod lang ako,” mahina nitong sagot. Ngunit halata ang bigat ng sakit sa katawan. Doon napagtanto ni Tomas na hindi sapat ang kanyang ginagawa. Hindi lang basta pagkain ang kailangan nila. Kailangan nila ng mas matibay na pagkukunan ng kabuhayan.
Minsan, sa tuwing naglalakad siya pauwi, humihinto siya sa gilid ng kalsada para pagmasdan ang mga nakaparadang sasakyan. May mga jeep na luma at pudpod ang gulong. May mga kotse na hindi na pinapansin ng may-ari at may mga motorsiklo na iniwan na lang sa tabi ng kalsada. Hinahaplos niya minsan ang kalawangin na bakal at iniisip, “Kung may sarili lang akong talyer, kaya kong ayusin lahat ito at hindi na tayo maghihirap ni nanay.” Sa gabi habang nakahiga sa banig, nagkuwento siya sa ina tungkol sa kanyang pangarap. “Nay, kapag lumaki ako, gagawa ako ng sarili kong talyer. Hindi lang basta talyer, kundi ‘yung makakatulong din sa ibang bata na katulad ko. Para hindi na sila mangalakal, para may trabaho sila.” Mahina ngunit may halong ngiti ang sagot ng kanyang ina, “Anak, hindi imposibleng mangyari ‘yan basta’t huwag kang susuko.”
Ang Pagdating ng Malaking Hamon
Isang umaga na tila karaniwan lamang sa baryo, biglang nag-iba ang ihip ng hangin. Ang mga tao ay nagkumpulan sa kalsada, nagsisiliparan ang mga usyosong mata, at naririnig ang malalakas na bulungan. Isang convoy ng mamahaling kotse ang dahan-dahang pumasok sa bayan. Mga makinang tila hinubog ng salamin, kumikinang sa ilalim ng araw. “Si Don Ricardo ‘yon!” bulalas ng isang tindera ng gulay sa palengke, halos malaglag ang bitbit na basket.
Ang pangalan ni Don Ricardo ay hindi bago sa mga tao. Kilala siya sa buong probinsya bilang isa sa pinakamayamang negosyante. Tagapagmay-ari ng malalaking lupa, resort, at higit sa lahat, kolektor ng mga luxury cars na tanging nakikita lamang sa telebisyon. Ngunit higit sa lahat, kilala rin siya bilang taong hindi marunong ngumiti at walang malasakit sa mahihirap. “Yan ang lalaking walang inatupag kundi kayamanan,” bulong ng isang matandang lalaki habang nakatanaw mula sa gilid ng kalsada. “Ni piso hindi magbibigay ‘yan sa pulubi.”
Sa loob ng convoy, nakaupo si Don Ricardo sa kanyang itim na luxury car na may tinted windows. Ang kanyang presensya ay mabigat at ang tingin ng lahat sa kanya ay parang hari na bumaba sa bayan ng mga dukha. Samantala, si Tomas ay nakatayo lamang sa gilid ng kalsada, bitbit ang lumang sako at pawisan mula sa pamumulot ng bote. Napatingin siya sa mga kotseng dumaraan at hindi niya napigilang mamangha. Ang bawat linya ng kotse, ang bawat ugong ng makina ay parang musika sa kanyang pandinig. “Ang gaganda!” bulong niya sa sarili habang pinagmamasdan ang convoy. Ngunit agad din siyang sinamaan ng tingin ng ilang tao. “Hoy, Tomas!” sigaw ng isang ale, “Huwag ka nang tumingin-tingin diyan. Hindi para sa ‘yo yang mga kotse na ‘yan.” Napayuko si Tomas ngunit hindi niya tinanggal ang pagkakatitig. Para sa kanya, hindi lang basta kotse ang nakikita niya. Para sa kanya, iyon ang representasyon ng pangarap—isang bagay na imposible pero hindi kailanman mali para asamin.
Pagdating ni Don Ricardo sa bayan, agad siyang nagtungo sa isang malaking warehouse na dati ay ginagamit bilang garahe ng lumang bus company. Doon niya ipinalagay ang ilan sa kanyang mga luxury cars na kailangang ayusin. “Magpatawag kayo ng pinakamagagaling na mekaniko rito sa bayan,” utos niya sa kanyang mga tauhan. “Ayoko ng palpak. Hindi puwedeng basta-basta lang ang mga makinang ito.” Agad namang nagsidatingan ang mga mekaniko mula sa iba’t ibang bayan. May mga dala silang mamahaling tools, may suot pang uniporme na tila ba gustong ipakita na sila’y eksperto. Ngunit nang isa-isang suriin ang mga kotse ni Don Ricardo, wala ni isa sa kanila ang nakahanap ng solusyon. Ang ilan ay nagkamali ng diagnosis. Ang iba nama’y umabot sa puntong muntik nang masira pa lalo ang makina. “Pwe! Mga sinungaling na mekaniko. Puro yabang pero walang alam,” sigaw ng isa sa mga tauhan ni Don Ricardo. Maging si Don Ricardo ay napailing at nagngalit ang mga ngipin. “Pinagbayad ko kayo para saan?”
Ang Hamon sa Pagitan ng Yelo at Apoy
Mainit ang tanghali ng araw na iyon. Siksikan ang mga tao sa palengke at ang alinasaw ng isda at gulay ay naghalo sa init ng kalsada. Si Tomas ay naglalakad pauwi, bitbit ang kanyang sako na may laman lamang na ilang tansan at plastik. Pagod man, hindi niya mapigilang mapatitig nang biglang bumagal at tumigil sa gitna ng kalsada ang isang kumikinang na luxury car. “Uy, kotse ni Don Ricardo ‘yan ah!” sigaw ng isang tindero ng prutas. Napalingon ang lahat. Ang makinang itim na kotse, halos kasing kinis ng salamin, ay biglang umusok at hindi na umandar. Ang mga gulong nito ay nagmistulang haligi sa gitna ng kalsada at naging sanhi pa ng mahabang trapiko. “Sayang! Milyon-milyon ang halaga pero bigurin pala,” tawanan ng isang lalaking nagbubuhat ng sako ng bigas. “Anong silbi ng mamahaling kotse kung hindi rin tatakbo?” dagdag ng isa.
Ang mga tao ay nagkumpulan sa paligid, nanonood na para bang isang palabas ang nangyayari. Sa loob ng sasakyan, makikita si Don Ricardo. Nakakunot ang noo at halatang naiinis. Lumabas ang isa sa kanyang mga tauhan at tinawag ang mekaniko mula sa convoy. Ngunit kahit anong silip at pindot ng mga ito, hindi nila mapagana ang makina. Si Tomas, bagaman natatakot, ay hindi mapigilang lumapit. Naramdaman niyang parang may kumakalabit sa kanyang isipan, “Kaya kong ayusin ‘to.” Dahan-dahan siyang sumingit sa mga tao. Marumi ang kanyang damit, pawisan, at may grasa pa ang kamay mula sa mga naunang pinulot na bakal. Naramdaman niya ang matatalim na tingin ng mga tao ngunit hindi siya nagpatinag.
“Kuya,” mahinang tawag ni Tomas sa isang tauhan ng Don, “Baka po matulungan ko kayo. Alam ko po kung ano ang problema.” Nag-angat ng kilay ang tauhan at tiningnan siya mula ulo hanggang paa. “Ikaw? Pulubi ka lang. Maraming mekaniko ang nandito. Wala silang nagawa. Tapos ikaw, batang lansangan, magsasabing kaya mo?” sabay tawa ng mapanlait. Narinig iyon ng ilan sa mga tao at sila man ay nagtawanan. “Aba, mayabang din pala ‘tong batang ‘to. Baka mas lalo pang masira ‘yan.”
Ngunit hindi umatras si Tomas. “Hindi po ako nagyayabang. Subukan niyo lang po akong papasukin. Kung hindi ko mapagana, aalis po ako agad.” Narinig mismo ni Don Ricardo ang boses ng bata. Binuksan niya ang pintuan ng sasakyan at lumabas. Matikas ang kanyang tindig. May edad na ngunit makisig at ang mga mata niya ay malamig na parang yelo. “Tumahimik,” singhal niya sa kanyang mga tauhan at sa mga taong nakikiusyoso. Tumigil ang tawanan. “Ikaw ba ang nagsasabing kaya mong ayusin ito?” Tumango si Tomas, hindi inalis ang tingin sa Don. “Opo. Subukan niyo po akong papasukin.”
Sandaling katahimikan ang bumalot. Ang lahat ay naghintay kung ano ang sasabihin ng mayamang Don. “Tao ka lang sa kalsada, marumi, dugyot, walang pinag-aralan. Ano ang alam mo sa makinang ito na hindi alam ng mga mekanikong binayaran ko ng milyon?” malamig na tanong ni Don Ricardo. Ngunit hindi natinag si Tomas. “Hindi po ako milyonaryo, pero araw-araw po hawak ko ang makina. Hindi po importante kung gaano ito kamahal. Ang makina pareho lang po ng prinsipyo. Kaya ko pong subukan.” Napataas ang kilay ng Don. Sa unang pagkakataon, nakaramdam siya ng kakaibang kumpiyansa mula sa isang bata—isang kumpiyansang hindi nagyayabang kundi matatag at totoo.
Ngumiti ng pilit si Don Ricardo, isang ngiting may halong pang-uuyam. “Sige, papasukin niyo siya. Tignan natin kung anong kayang gawin ng isang pulubi.”
Ang Pusta ng Isang Pulubi
Nakaharap si Tomas sa kumikislap na kotse ni Don Ricardo. Hawak-hawak ang simpleng gamit na dala niya araw-araw: isang kalawangin na wrench at isang sirang pliers na ipinamana pa sa kanya ng kanyang ama bago makulong. Sa dami ng mata na nakatutok sa kanya, naramdaman niyang bumibilis ang tibok ng kanyang puso. Ngunit sa halip na umuro, mas tumatag ang kanyang loob. “Bakit ka ba nagpupumilit, bata?” malamig na tanong ni Don Ricardo. “Anong kapalit kung sakaling totoo na kaya mong ayusin ‘to?”
Huminga nang malalim si Tomas. “Palayain niyo po ang tatay kong nakakulong. Hindi po siya kriminal. Mali ang paratang sa kanya. Kung kaya ko pong paandarin ulit ang kotse ninyo, tutuparin niyo po ang hiling ko.” Sandaling katahimikan ang sumunod. Tila baga natigilan ang mga nakikinig bago sumabog ang halakhakan mula sa mga bodyguard at tauhan ni Don Ricardo. “Hahaha! Narinig niyo ‘yun?” sigaw ng isa. “Pinalaya raw ang tatay niya kapalit ng pagkumpuni sa kotse! Ni hindi nga siguro marunong magbasa ng libro tapos luxury car pa ang aayusin!” Dagdag ng isa pa.
Ngunit nanatiling tuwid si Tomas. Tinitigan niya si Don Ricardo nang diretso at hindi kumukurap. Sa kanyang mga mata, wala ni bahid ng takot kundi pawang determinasyon lamang. Napakunot ang noo ng Don. Sanay siya na kapag nagsalita siya, lahat ay nanginginig sa harap niya. Pero ang batang ito na isang pulubi lamang, tila ba hindi kayang yanigin ng kanyang presensya.
“Matapang ka, bata,” marahang sabi ni Don Ricardo, may halong pang-uuyam. “Pero baka nakakalimutan mo kung sino ako. Isa akong Don. Sanay akong sinusunod. Sanay akong hindi tinututulan.” “Hindi po kita tinututulan,” sagot ni Tomas na buo ang loob. “Pero ito lang po ang paraan na nakikita ko para mabawi ang tatay ko. Kung magkamali ako, wala po kayong mawawala. Pero kung tama ako, maibabalik sa amin ang haligi ng tahanan namin.”
Napatingin si Don Ricardo sa mga mata ni Tomas. Sa kabila ng murang edad at maruming anyo, nakita niya ang tapang na hindi niya nakikita kahit sa mga lalaking nakapaligid sa kanya—isang tapang na wala sa posisyon o pera kundi galing sa pagmamahal sa pamilya. Napailing ang Don at napangisi. “Sige!” wika niya, halos mapaos ang tinig. “Subukan natin. Kung kaya mong paandarin itong kotse, gagamitin ko ang impluwensya ko para pag-aralan ang kaso ng tatay mo. Pero kapag pumalpak ka…” Tumigil siya sandali at tinitigan ang bata mula ulo hanggang paa. “…ikaw ang mapapahiya. Ikaw ang pagtatawanan ng lahat. At baka pati ang tatay mo lalo lang hindi makalabas sa kulungan.” Muling nagtawanan ang mga tao.
Lumuhod si Tomas sa tabi ng kotse at marahang hinaplos ang hood. “Para sa ‘yo, tatay,” bulong niya sa sarili. “Para sa ating lahat.”
Ang Makina at ang Pangarap
Lumuhod si Tomas sa gilid ng sasakyan habang hawak ang lumang wrench at pliers—mga gamit na naglalaman ng lahat ng pag-asa niya para sa gabing iyon. Ang mga tao ay nag-aabang at ang ilan ay patuloy pa rin sa pagtawa. “Hay naku, tingnan niyo ‘yan,” sabi ng isang mekanikong hindi makapaniwala. “Wala man lang tamang gamit tapos luxury car pa ang kakalikutin.” Ngunit hindi nagpatinag si Tomas. Dahan-dahan siyang dumapa at pumasok sa ilalim ng kotse. Ramdam niya ang init ng aspalto na dumidikit sa kanyang balat pero mas pinili niyang pagtuunan ng pansin ang makina.
“Anong ginagawa niya?” tanong ng isa sa mga bodyguard. Halatang natatawa. “Baka naglalaro lang ng bahay-bahayan ‘yan sa ilalim ng kotse,” biro ng isa pa. Ngunit si Tomas ay seryoso. Pinakinggan niya ang makina. Pinakiramdaman ang bawat ugong at sinipat ang mga tubo at kable. Lumapit siya sa gilid at sinilip ang spark plug, saka napakunot ang noo. “Luma na pala,” bulong niya. “Hindi nag-aapoy nang tama at ang hose may tagas.”
Hinugot niya mula sa kanyang bulsa ang ilang piraso ng goma at alambre na napulot niya noong nakaraang linggo. Para sa iba, basura lamang iyon. Pero para kay Tomas, iyon ang kanyang mga sandata. Habang abala siya sa ilalim ng kotse, ang mga mekaniko ay nagbubulungan. “Hindi tama ‘yang ginagawa niya. Imposibleng umandar ang makina gamit lang ‘yan.” “Pero tingnan niyo, parang alam niya kung ano ang hinahanap niya.” Pawisan na si Tomas ngunit patuloy ang kanyang pagkalikot. Ginamit niya ang goma bilang pansara sa tumatagas na hose at ang alambre bilang pansuporta sa maluwag na bahagi ng makina. Tila ba may sariling kaalaman ang kanyang mga kamay dahil bawat galaw ay tiyak at hindi nag-aatubili.
Sa gilid, nakatayo si Don Ricardo, nakahalukipkip at hindi maipinta ang mukha. May halong inis at kuryosidad. “Kung palpak ‘to, sisiguraduhin kong hindi na makikita pa ang batang ‘yan,” bulong niya sa sarili. Ngunit sa loob-loob niya, hindi rin niya maipaliwanag kung bakit hindi niya maalis ang tingin sa batang may grasa sa kamay. Habang patuloy sa pagkumpuni si Tomas, ang katahimikan na bumalot sa paligid ay hindi na dahil sa takot kundi sa pag-aabang. Sa mga mata ng mga tao, ang dating panlilibak ay unti-unting napalitan ng paghanga. Ang bawat grasa, bawat tagas na isinara, at bawat piyesang kanyang niluwagan at hinigpitan ay nagpapatunay na ang edad at katayuan sa buhay ay hindi basehan ng galing.
Pagkatapos ng ilang minuto, lumabas si Tomas sa ilalim ng kotse. Huminga siya nang malalim at tumingin sa Don. “Subukan niyo na pong paandarin, Don.” Kinakabahan si Don Ricardo. Tinitigan niya si Tomas, saka tumango sa kanyang tauhan. Sumakay ang tauhan sa loob ng kotse at umandar ang makina. Ang dating tahimik at sirang sasakyan ay biglang nag-ingay at ang usok na nagmumula sa makina ay hindi na kasing itim ng kanina. Napatingin ang lahat kay Tomas, na nakatayo sa gilid. Ang dating batang pulubi ay ngayon, isang bayani. Ang mukha ni Don Ricardo ay biglang napuno ng paghanga. Nagbago ang kanyang pananaw sa batang nasa harap niya.
Ang kwentong ito ay isang patunay na ang pangarap ay hindi nasusukat sa yaman kundi sa tibay ng loob. At sa huli, ang pagmamahal sa pamilya ay sapat na upang malampasan ang anumang hamon ng buhay.