Ang Kalahating Pandesal: Kung Paano Binago ng Kabutihan ng Isang Pulubi ang Buhay ng isang Don sa Isang Hindi Inaakalang Tagpo sa Palengke
Ang palengke ay isang ecosystem ng tao at ingay. Alas-singko y medya pa lang ng umaga, buhay na ito, humahalo ang amoy ng asin, tuyo, at bagong hiwang gulay sa alinsangan ng bukang-liwayway. Sa gilid, sa pagitan ng tindahan ng manok at lumang timbangan, naroon si Ernesto. Payat, maitim sa araw, may pawis na tila nakakapit na sa balat. Ang t-shirt niya ay isang patunay ng taon ng paglalakad at pagpupulot, isang kulay na hindi na malaman kung ano, basta kulay ng pagtitiis.

Ang kariton niya, kalawangin at may punit na trapal, ay kaluluwa niya sa kalsada—puno ng bote, diyaryo, at karton. “Kuya, tabi naman!” malakas na utos ni Linda, ang tindera ng isda, sabay tapon ng malamig na tubig upang hugasan ang dugo ng bangus. “Baka madumihan mo ‘yung mesa ko.” “Opo ate,” mahina niyang tugon. Dahan-dahan niyang itinulak ang kariton, baka tuluyang bumigay ang lumang kahoy. Bihira siyang pansinin; mas madalas siyang itaboy. Ang buhay niya ay isang paulit-ulit na paghahanap, pagpulot, at pagbenta kapalit ng ilang barya, at kung swerte, isang tirang tinapay.

Ang Bato sa Sikmura at Ang Mukha ni Ligaya
Sa bawat araw, parang may bato sa sikmura niya. Hindi dahil busog, kundi dahil ang gutom ay hindi na sumusumpong kapag sanay na ang katawan sa wala. “Oy Erning! Sa kanto ka muna. Huwag dito sa gitna. Nakakasagabal ka,” sigaw ng tanod na si Gary, na may tono ng awtoridad na may pagod.

Si Ernesto ay walang karapatang ipagtanggol ang sarili. Wala siyang binabayarang renta, wala siyang puwesto, at sa paningin ng marami, siya ay “amoy kalye” at “madumi.” Ngunit sa bulsa niya, may isang kupas na litrato. Isang batang babae, may mahabang buhok, nakauniporme ng preschool, at may ngiting hindi nasira ng kahirapan. Ligaya, ang nakasulat sa likod. 6-12-2004. Kapag napapagod, inilalabas niya ito, tinitigan, at sa loob ng ilang segundo, nababawasan ang bigat sa dibdib. “Ligaya! Sana mahanap pa kita,” bulong niya gabi-gabi. Ang litrato ang tanging tulay niya sa panahong may almusal pa ang umaga.

Hindi man siya naghahanap ng awa, minsan, dumarating ito sa di-inaasahang porma. Isang hapon, ang bata na si Tonton, na may hawak na supot ng pandesal, ay nag-abot sa kaniya. “Sabi ni nanay. Mag-share daw.” Sa unang kagat, ang bango ng harina at asukal ay sumagi sa isip niya, isang paalala ng panahong may pamilya pa. Ngunit mabilis ding natabunan ng ingay at alinsangan ang alaala.

Sa gabi, ang espasyo niya ay sa ilalim ng lumang karitong panghakot sa likod ng palengke. Ang unan niya ay bungkos ng karton, ang higaan niya ay trapal. Bago matulog, ang ritwal niya ay ang pagtapik-tapik sa litrato, parang naglalagay ng timbang sa dibdib upang hindi malunod sa alaala.

Ang Gabing Naglaho si Ligaya at ang Pagsiklab ng Alaala
Sa isang tanghaling ubod ng init, ang sarili niyang sikmura ang nagpaiyak sa kaniya. “Kaya pa,” bulong niya habang nagtutuloy sa junk shop hawak ang sakong puno ng bote. Ang barya ay sapat para sa lugaw at itlog—piyesta na para sa kaniya.

Ngunit ang alaala ay laging nakahanda na sumargo. Ang pagbanggit ng tanod na si Gary tungkol sa social worker na darating para sa isang outreach ang nagpabalik sa kaniya sa nakaraan. Sampung taon na ang nakalipas. Maagang dumilim dahil sa bagyo. Umuulan sa labas at sa loob ng sirang barong-barong sa tabi ng estero. Siya, hawak si Ligaya, nagkalingki sa ilalim ng lumang kumot, habang ang mga boses ng matatanda ay nag-aaway sa kabilang gilid ng mundo.

Ang DSWD. Ang flashlight na tumagos sa butas ng dingding. Ang amoy ng ulan at sabon. “Kailangan namin kayong dalhin sa shelter anak… para ligtas kayo,” sabi ng isang social worker. “Kuya, huwag mo akong iiwan!” iyak ni Ligaya. Nanginginig ang baba niya, ngunit hindi siya pinayagang sumama. Isinakay si Ligaya sa van, habang siya ay pinigilan sa putikan ng malalaking kamay. Nang umalis ang van, iniwan siyang nakaluhod, hawak ang kumot. Sa loob ng isang linggo, naghanap siya, ngunit ang paghahanap ay napagod at ang gutom ang naiwan. Ang litrato ang tanging patunay na minsan, nagkaroon sila ng kapiling.

Tuwing may bumabanggit ng DSWD o social worker, bumabalik ang kulog sa tenga niya. Kaya naman, nang umalok si Tonton na sumama siya sa libreng lugaw sa barangay hall, tumanggi siya.

“Bakit ako iniwan ng lahat?” tahimik na tanong niya sa sarili. Sa ilalim ng kariton, ang tanong ay laging mabigat. Ngunit may isang maliit na tinig na bumubulong: baka hindi lahat, baka may natira pa. Isang litrato, dalawang kaibigang tindera, isang tanod na nag-aalok ng libreng sakay, at bukas na hindi pa rin tiyak, ngunit pwedeng puntahan.

Ang Pagdating ni Don Alejandro: Ang Bilyonaryo na Naghahanap ng Saysay
Sa sumunod na umaga, maaga pa sa unang silaw ng araw, may pumasok na mahabang huni ng makina. Isang itim na SUV at kasunod pa. Mabilis ang usapan: Don Alejandro, ang may-ari ng hasiyenda sa kabilang bayan, ang kilala sa mga pagawaan ng asukal at malalawak na lupain. Kilala siya sa yaman, sa distansiya, at sa lamig ng tindig.

Imbes na dumiretso sa Municipal Hall kung saan hinihintay siya ng Mayor, nagpababa ang Don sa palengke. May sarili siyang bigat—pitong taon na mula nang namatay ang kanyang asawa, at lumipad na patungong Canada ang kaniyang anak na si Isabela. Ang kanyang mansyon ay walang kaluluwa. Ang yaman niya ay hindi makabili ng saysay.

Umupo siya sa karenderya ni Aling Mercy, nag-order ng munggo at pandesal, at kumain. Ang simpleng lasa ng munggo ay may ibinalik sa kaniya: hapag-kainan na kahoy, tawa ng batang babae, at tinig ng kaniyang asawa.

Sa gitna ng kaniyang pag-iisip, dumaan si Ernesto. Hawak ang kariton. Hindi niya napansin ang Don. Sanay ang kaniyang mata na nakatutok sa sahig, laging inaasinta kung saan may basa upang iwas-dulas. Ngunit sa gilid ng pasilyo, may isang askal na nanginginig sa gutom, nakatitig sa plastik na dilaw sa kamay ni Ernesto kung saan naroon ang kalahating pandesal na ibinigay ni Aling Mercy.

Walang pagdadalawang-isip, huminto si Ernesto. Pinunit niya ang kalahati ng kaniyang meryenda at inabot sa aso. “Oh, sa’yo ‘to! Dahan-dahan lang,” wika niya.

Nakita iyon ni Don Alejandro. Ang simpleng galaw na iyon—isang pulubi, hindi nag-abalang bilangin ang kaniyang sariling gutom, bago hatiin ang kalahating pandesal—ay parang pumutok na maliit na ilaw sa dibdib niya. Hindi drama, hindi musika, basta liwanag na parang paunang direksyon.

“Benjo! Kilala mo ‘yang lalaking ‘yon?” tanong niya, hindi inaalis ang tingin kay Ernesto.

Sumabat si Linda, si Gary. “Si Ernesto po ‘yan Don… Dito na rin natutulog sa may bodega banda roon. Mababait ‘yang kamay niyan… Madalas niya ring hawak ‘yang litrato ng kapatid niya.”

“Litrato,” tanong ni Don Alejandro. “Babae, si Ligaya raw. ‘Yun ang laging sinasabi niya,” tugon ni Gary.

Sandaling natahimik ang Don. Sa kaniyang isip, sumulpot ang mukha ng kaniyang anak, si Isabela. Ang pilat ng pagiging ama na inakala niyang natuyo na ay muling naging sariwa.

Ang Pagbabalik at Ang Kapus-Palad na Kabayo
Nagpatuloy ang Don sa kaniyang pormal na gawain, ngunit sa gitna ng ingay, umuusbong sa isip niya ang eksena sa palengke, ang payat na lalaki, ang aso, ang kalahating pandesal. “Benjo! Babalik tayo sa palengke. Ngayon,” utos niya pagkatapos ng programa.

Ang kaniyang pagbabalik ay hindi lamang tungkol sa isang pulubi, kundi tungkol sa paghahanap ng saysay.

Nang bumalik siya, may kasunod siyang maliit na trailer. Pagbukas ng pinto, umahon ang isang mahina at paos na kabayo—kayumangging babaeng kabayo, lantad ang tadyang, may galos sa balahibo, at may malalaking matang nagsusumamo. Regla de Sombra ang dating pangalan nito, na dinala niya sa beterinaryo kaninang umaga. Ang matinding rekomendasyon: bigyan na ng kapayapaan.

Ngunit may isang bagay na nagpipigil sa Don. Hindi niya matanggap na sumuko sa isa pang buhay na mahalaga sa kaniya.

“Diyos ko, anong nangyari diyan?” bulalas ni Linda.

Tahimik si Don Alejandro habang pinagmamasdan ang hayop. Sa simpleng gawa ni Ernesto sa kalahating pandesal, nakakita siya ng liwanag. Kung ang isang pulubi ay may kapasidad na magbigay sa kaniyang maliit na yaman, siya, na may malaking yaman, ay may obligasyon na gamitin ito.

“Benjo, tawagin mo sa akin si Ernesto,” utos niya. Ang boses, pormal, ngunit may kakaibang tono ng pananagutan.

Ilang sandali pa, pinalibutan na ng mga tao ang Don at ang kabayo. Sa gitna ng gulo, dumating si Ernesto. Hinihingal, gulat sa dami ng tao, ngunit natutok ang mata sa kabayo.

“Ernesto,” tawag ni Don Alejandro, direkta ang tingin. “Nakita ko ang ginawa mo kanina. Ang kabutihan mo. At iyon ay hindi kayang bilhin ng pera.”

Hindi alam ni Ernesto kung ano ang sasabihin. Tahimik siya, nakatingin sa lupa, sanay na maging anino.

“Ang kabayo na ito ay may sakit,” patuloy ng Don. “Wala na itong saysay sa karera. Wala nang gustong tumanggap. Ngunit hindi ko kayang iwanan ito.” Tumingala siya. “Alam kong may pinagdaraanan ka. Alam kong naghahanap ka ng kapatid mo.”

Lalong humigpit ang kapit ni Ernesto sa kaniyang bulsa, kung saan naroon ang litrato ni Ligaya.

“Bigyan mo ako ng tulong, Ernesto,” sabi ng Don. “Huwag mong iwanan itong hayop. Alagaan mo. Bigyan mo ng saysay. At sa kapalit, tutulungan kitang hanapin ang kapatid mo. Lahat ng koneksyon na mayroon ako ay gagamitin natin.”

Ang iniaalok ng Don ay hindi lamang trabaho. Ito ay saysay, pamilya, at isang paraan para makapagbayad sa kabutihan na natanggap niya.

Nang imulat ni Ernesto ang mata niya sa Don, hindi niya nakita ang isang bilyonaryo. Nakita niya ang isang matandang lalaking may pilat ng pag-iisa at lungkot—isang tao na naghahanap ng parehong bagay na matagal na niyang hinahanap.

“Ako… ako po… sige po,” ang tanging lumabas sa bibig niya.

Sa simpleng kasunduan na iyon, sa harap ng isang may-sakit na kabayo at sa gitna ng palengke, ang mundo ng pulubi at ng Don ay nagtagpo. Hindi dahil sa pera, kundi dahil sa kalahating pandesal na nagturo sa isang bilyonaryo kung saan matatagpuan ang tunay na saysay, at nagbigay sa isang pulubi ng pangako ng Ligaya. Ang pag-asa ay hindi pa rin sigurado, ngunit ngayon, mayroon na siyang kasama sa paghahanap, at mayroon na siyang buhay na dapat pangalagaan. Ang kuwento ni Ernesto ay hindi pa tapos. Ito ay nagsisimula pa lang.