Sa isang maliit na nayon sa baybayin ng Batangas, kung saan ang bawat umaga ay sinasalubong ng awit ng mga alon, nakatira si Ricardo, o mas kilala bilang Mang Kardo. Ang kanyang balat ay kulay-tanso, sinunog ng araw at inalat ng dagat. Ang kanyang mga kamay ay magaspang at makapal, puno ng mga kalyo mula sa walang-tigil na paghila ng lambat at paggaod ng kanyang maliit na bangka na pinangalanan niyang “Ang Tatlong Bituin.”

Ang tatlong bituin na iyon ay ang kanyang tatlong anak: si David, ang panganay; si Maria, ang nag-iisang babae; at si Samuel, ang bunso. Maagang pumanaw ang kanyang asawa dahil sa isang karamdaman, kaya’t naiwan sa kanyang mga balikat ang responsibilidad na palakihing mag-isa ang kanyang mga anak.

Ang kahirapan ay kanilang pang-araw-araw na kasama. Ang kanilang bahay ay isang maliit na kubo na ang mga dingding ay gawa sa sawali at ang bubong ay laging may butas na kailangang takpan tuwing umuulan. Madalas, ang kanilang kinakain ay ang kapiraso ng huli ni Mang Kardo na hindi naibenta sa palengke. Ngunit sa gitna ng kanilang karukhaan, may isang bagay na hindi kailanman ipinagkait ni Mang Kardo sa kanyang mga anak: ang pangarap.

“Ang edukasyon,” laging paalala ni Mang Kardo, habang tinutulungan ang kanyang mga anak sa kanilang takdang-aralin sa ilalim ng liwanag ng isang gasera. “Iyan ang tanging kayamanan na maipapamana ko sa inyo. Iyan ang bangkang magdadala sa inyo sa isang mas magandang kinabukasan, malayo sa mga alon na ito.”

Kaya’t nagsakripisyo siya. Doble ang kanyang kayod. Sa umaga, mangingisda siya. Sa hapon, nag-aalok siya ng kanyang serbisyo bilang kargador sa daungan. Sa gabi, nag-aayos siya ng mga sirang lambat ng ibang mangingisda. Bawat sentimong kanyang kinikita ay maingat niyang itinatabi para sa matrikula, mga libro, at uniporme ng kanyang mga anak. Madalas, siya ay natutulog na gutom, basta’t ang kanyang mga anak ay may baon kinabukasan.

Ang kanyang mga anak naman ay hindi binigo ang kanilang ama. Sila ay matatalino at masisipag mag-aral. Si David, na may pangarap na maging doktor, ay laging nangunguna sa Science. Si Maria, na mahilig sa mga numero, ay gustong maging isang engineer. At si Samuel, na may matalas na dila at pag-iisip, ay nangangarap na maging isang abogado.

Lumipas ang mga taon. Ang sakripisyo ni Mang Kardo ay nagbunga. Si David ay nakapasa sa isang state university sa Maynila sa kursong Medisina, sa tulong ng isang scholarship. Sumunod si Maria, na kumuha ng Civil Engineering. At sa huli, si Samuel, na pumasok sa College of Law.

Ang nayon ay humanga sa pamilya Reyes. Ngunit ang tagumpay ay may katumbas na kalungkutan. Naiwan si Mang Kardo na mag-isa sa kanilang kubo. Ang dating maingay na tahanan ay binalot ng katahimikan. Ngunit sa tuwing nakakatanggap siya ng sulat mula sa kanyang mga anak, na nagkwekwento ng kanilang mga tagumpay, ang kanyang puso ay napupuno ng galak.

“Tay, konting tiis na lang po,” sulat ni David. “Malapit na po akong maging doktor. Hindi na po kayo kailangang pumalaot.”

“Papa, nangunguna po ako sa klase,” sulat naman ni Maria. “Balang araw, itatayuan ko po kayo ng isang bahay na hindi kayang tibagin ng anumang bagyo.”

“Itay, ipagtatanggol ko po kayo sa lahat ng inhustisya sa mundo,” pangako ni Samuel.

Ang mga pangakong iyon ang naging gasolina ni Mang Kardo. Patuloy siyang pumalaot, patuloy na nagsakripisyo, kahit na ang kanyang katawan ay unti-unti nang humihina.

Dumating ang araw na pinakahihintay. Nakapagtapos ang tatlong magkakapatid, lahat ay may karangalan. Mabilis silang nakahanap ng magagandang trabaho. Si Dr. David Reyes ay naging isang respetadong siruhano. Si Engr. Maria Reyes ay naging isang project manager sa isang malaking construction firm. At si Atty. Samuel Reyes ay naging isang mahusay na corporate lawyer.

Ang kanilang mga buhay ay nagbago. Mula sa hirap, naranasan nila ang ginhawa. Ngunit sa kanilang pag-asenso, ang kanilang mga pag-uwi sa probinsya ay unti-unting dumalang. Mula sa buwan-buwan, naging tuwing Pasko na lang, hanggang sa isang tawag na lang sa telepono.

“Pasensya na po, Tay, busy po sa ospital.” “Papa, may deadline po kami sa site.” “Itay, may importante po kaming kaso.”

Naiintindihan naman ni Mang Kardo. Ngunit sa gabi, sa kanyang pag-iisa, hindi niya maiwasang makaramdam ng isang anino ng lungkot.

Isang araw, sampung taon matapos makapagtapos ang bunso, isang hindi inaasahang balita ang dumating kay Mang Kardo. Ang tatlo niyang anak ay sabay-sabay na uuwi. Hindi para sa Pasko o sa kanyang kaarawan. Isang “espesyal na sorpresa” daw.

Ang puso ni Mang Kardo ay nag-umapaw sa galak. Ipinagmalaki niya ito sa buong nayon. Naghanda siya. Nagluto siya ng mga paboritong pagkain ng kanyang mga anak. Nilinis niya ang kanilang maliit na kubo, kahit na alam niyang hindi na sila dito matutulog.

Isang umaga, tatlong magagarang kotse ang pumarada sa harap ng kanyang kubo. Unang bumaba si David, kasama ang kanyang magandang asawa at dalawang anak. Sumunod si Maria, na mukhang isang matagumpay na ehekutibo. At sa huli, si Samuel, na may kumpiyansa ng isang de-kalibreng abogado.

Niyakap nila ang kanilang ama. Ngunit ang kanilang mga yakap ay tila nagmamadali, ang kanilang mga mata ay tila umiiwas sa amoy ng isda at sa karukhaan ng kanilang paligid.

“Tay,” nagsimula si David, pagkatapos ng ilang minutong kamustahan. “Mayroon po kaming isang proposal para sa inyo.”

“Nais po naming bilhin ang lupang ito,” sabi ni Maria, habang itinuturo ang kinatatayuan ng kanilang kubo at ang maliit na lupa sa paligid nito.

“At nais po naming mag-invest kayo sa isang negosyo na aming itatayo dito,” dugtong ni Samuel.

Naguluhan si Mang Kardo. “Anak, bakit ninyo bibilhin ang sarili ninyong tahanan? At anong investment? Wala akong pera.”

Nagkatinginan ang tatlong magkakapatid. Inilabas ni Samuel ang isang folder na puno ng mga dokumento.

“Itay,” paliwanag ni Atty. Samuel. “Isang malaking resort and hotel chain ang gustong magtayo ng isang luxury resort dito sa ating baybayin. At ang lugar na ito… ay ang pinaka-prime location. Kami po ang mga lokal na partner ng korporasyong iyon.”

“Naisip po namin, Tay,” sabi ni Engr. Maria, “na sa halip na basta na lang kayo bigyan ng pera, mas maganda kung magiging bahagi kayo ng negosyo. Bibilhin namin ang inyong ‘karapatan’ sa lupang ito, at ang perang ibabayad namin ay gagamitin ninyo bilang ‘investment’ sa aming proyekto. Sa ganoong paraan, kikita pa kayo.”

“At bilang kapalit po ng inyong pagreretiro,” sabi ni Dr. David, “bibigyan po namin kayo ng isang magandang condo unit sa Maynila, malapit sa amin, para maalagaan namin kayo.”

Para sa tatlong magkakapatid, ang kanilang plano ay perpekto. Isang business proposal na puno ng lohika at praktikalidad. Ngunit para kay Mang Kardo, ang bawat salita ay parang isang alon na dahan-dahang gumigiba sa pundasyon ng kanyang pagkatao.

Hindi nila nakikita ang kubo. Ang nakikita nila ay isang “prime location.” Hindi nila nakikita ang kanilang ama. Ang nakikita nila ay isang “investor.” Ang kanilang sorpresa ay hindi isang regalo ng pasasalamat, kundi isang transaksyon.

“Ibig sabihin,” mahinang sabi ni Mang Kardo, “aalisin ninyo ang bahay na ito? Ang bahay kung saan kayo lumaki?”

“Of course, Papa,” sagot ni Maria. “It’s an eyesore. Hindi ito bagay sa isang luxury resort.”

“At hindi na ako pwedeng manirahan dito? Sa lugar kung saan ipinanganak ang inyong ina at kung saan ko siya inilibing?”

“Tay, mas maganda po ang buhay ninyo sa Maynila,” sabi ni David. “Mas komportable. Hindi niyo na kailangang magtrabaho.”

Tumingin si Mang Kardo sa kanyang tatlong anak. Nakita niya ang mga taong hindi na niya kilala. Ang doktor, na nangakong pagagalingin siya, ay gusto siyang ilayo sa tanging lugar na nagbibigay-lunas sa kanyang kaluluwa. Ang engineer, na nangakong itatayo siya ng bahay, ay ang siyang mismong gigiba sa kanilang tahanan. At ang abogado, na nangakong ipagtatanggol siya, ay ang siyang gumagawa ng kontrata para tanggalin sa kanya ang lahat.

Isang malungkot na ngiti ang gumuhit sa mga labi ni Mang Kardo.

“Naiintindihan ko,” sabi niya.

Pumirma siya sa mga dokumento.

Makalipas ang isang buwan, dumating ang mga bulldozer. Pinanood ni Mang Kardo mula sa malayo habang ginigiba ang kanyang kubo, ang bawat piraso ng sawali at kawayan ay parang isang piraso ng kanyang puso na tinatanggal.

Dinala siya ng kanyang mga anak sa isang magarang condo unit sa Maynila. Maganda ito, malinis, at may magandang tanawin ng siyudad. Ngunit para kay Mang Kardo, ito ay isang hawla. Isang ginintuang hawla.

Sa unang linggo, dinadalaw pa siya ng kanyang mga anak. Ngunit habang tumatagal, dumalang na naman ang kanilang mga pagbisita, pinalitan ng mga tawag sa telepono at mga padalang pagkain mula sa mga mamahaling restaurant.

Isang umaga, hindi na sinasagot ni Mang Kardo ang kanilang mga tawag. Nag-alala, sabay-sabay silang pumunta sa kanyang condo. Naabutan nilang walang laman ang unit. Ang tanging naiwan sa ibabaw ng mesa ay isang sobre.

Sa loob nito ay ang tseke na ibinayad nila sa kanya, hindi nagalaw, at isang sulat.

“Sa aking mga bituin,

Patawad kung umalis ako nang hindi nagpapaalam. Ang hawlang ginto ay masyadong mabigat para sa isang ibong dagat na sanay sa malayang paglipad. Hindi ko kailangan ng condo o ng investment. Ang tanging kailangan ko ay ang tahanan.

Ang perang ito, ibinabalik ko sa inyo. Hindi ito bayad para sa aking lupa. Ito ay bayad para sa edukasyon na ibinigay ko sa inyo. Ngayon, bayad na kayo. Malaya na kayo sa anumang utang na loob. Sana ay maging masaya kayo sa inyong mga resort at sa inyong mga bagong buhay.

Huwang ninyo akong hanapin. Umuwi lang ako. Umuwi ako sa dagat, kung saan ako tunay na nabibilang.

Nagmamahal, Ang inyong Mangingisda”

Hindi na nila natagpuan si Mang Kardo. May mga nagsasabing bumalik siya sa isang malayong isla at namuhay bilang isang ermitanyo. May mga nagsasabi ring pumalaot siya isang araw at hindi na bumalik, sinadya nang maging isa sa mga alon na kanyang minamahal.

Ang resort ay itinayo. Naging matagumpay ito. Ngunit para sa tatlong magkakapatid, ang bawat paglubog ng araw na kanilang pinapanood mula sa veranda ng kanilang luxury hotel ay isang paalala. Isang paalala ng isang amang ibinigay ang lahat, ngunit sa huli ay pinili pa ring mag-isa, dahil ang tahanan na kanyang pinangarap para sa kanila ay hindi isang gusali na gawa sa semento, kundi isang pamilyang binuo ng pagmamahal—isang pamilyang sila mismo ang gumiba. Ang kanilang tagumpay ay naging isang monumento ng kanilang pinakamalaking kabiguan.