Sa loob ng sampung mahahabang taon, ang bawat paggising ni Elena de la Cruz sa malamig na umaga ng Gitnang Silangan ay may iisang layunin: ang makapag-ipon para sa kinabukasan ng kanyang pamilya sa Pilipinas. Ang bawat butil ng pawis na pumatak sa kanyang noo habang naglilinis ng bahay ng iba, ang bawat luhang ikinubli sa gabi dahil sa matinding pangungulila sa kanyang mga anak, ay may katumbas na pangarap—isang disenteng bahay, isang maliit na negosyo, at isang komportableng buhay para sa mga mahal niya sa buhay.

Noong araw ng kanyang pag-uwi, halos hindi magkasya sa kanyang dibdib ang pananabik. Sa isip niya, naglalaro na ang mga ngiti ng kanyang asawa’t mga anak, ang mainit na yakap na sasalubong sa kanya, at ang larawan ng bagong bahay na itinayo mula sa kanyang mga sakripisyo. Ito na ang katapusan ng kanyang pagtitiis. Ito na ang simula ng bagong buhay.

Ngunit sa pagtapak niya sa kanilang bayan, isang nakabibinging katahimikan ang sumalubong sa kanya. Ang lote kung saan dapat nakatayo ang kanilang pangarap na bahay ay isang bakanteng lupa na tinubuan na ng matataas na damo. Walang bahay. Walang pamilya. Ang tanging naroon ay ang mga piraso ng kanyang nawasak na pangarap.

Ito ang mapait at nakakagimbal na kwento ni Elena, isa lamang sa maraming Overseas Filipino Workers (OFWs) na umuwing sawi, biktima hindi ng dayuhang amo, kundi ng sarili niyang pamilya.

Ang Pangarap na Naging Bangungot

Nagsimula ang lahat sa mga pangako. “Nay, konting tiis na lang po,” madalas sabihin ng kanyang panganay na anak sa kanilang lingguhang video call. “Malapit na matapos ang bahay. Ang ganda na po, Nay!” Ipinapakita pa sa kanya ang mga pekeng litrato ng isang bahay na diumano’y sa kanila, mga larawang kinuha lang pala sa internet. Ang kanyang asawa naman ay laging nangangamusta, nag-uulat tungkol sa diumano’y pag-unlad ng kanilang sari-sari store na pinuhunanan din niya.

Dahil sa tiwala, walang pag-aalinlangang ipinadadala ni Elena ang halos lahat ng kanyang sahod. Nagtipid siya sa sarili, minsan ay isang beses na lang kumain sa isang araw, para lamang masigurong tuloy-tuloy ang pagpapadala. “Para sa kanila naman lahat ng ito,” ang laging bulong niya sa sarili. Binalewala niya ang pagod, ang sakit ng katawan, at ang emosyonal na pasanin dahil mayroon siyang magandang kinabukasang inaasahan.

Ngunit ang lahat ng iyon ay isang malaking kasinungalingan. Sa pag-uusisa niya sa mga kapitbahay at kamag-anak, unti-unting nabunyag ang katotohanan. Ang kanyang asawa ay nalulong sa sugal, ipinatalo ang milyun-milyong ipon ni Elena sa sabungan at casino. Ang kanyang mga anak, na dapat sana’y nag-aaral, ay nahumaling sa magagarang gamit at luho, ginagastos ang padala ng ina sa mga party at mamahaling gadget. Walang bahay na naitayo. Walang negosyong umunlad. Ang lahat ng kanyang pinaghirapan sa loob ng isang dekada ay naglaho na parang bula.

“Hindi ko matanggap,” humahagulgol na sabi ni Elena habang kausap namin. “Ang mga taong inalayan ko ng buhay ko, sila pa ang gumawa sa akin nito. Paano? Bakit? Ang sakit, sobrang sakit. Mas masakit pa sa sampung taon na pangungulila.”

Isang Sistematikong Problema

Ang kaso ni Elena ay hindi isang hiwalay na insidente. Ito ay isang salamin ng isang mas malalim at mas malawak na problema sa lipunan na tinatawag na “financial infidelity” sa mga pamilya ng OFW. Ayon kay Dr. Imelda Soriano, isang sociologist na nag-aaral sa mga isyu ng diaspora, maraming pamilya sa Pilipinas ang nagkakaroon ng “dependency syndrome.”

“Kapag ang isang miyembro ng pamilya ay naging OFW, madalas ay nagkakaroon ng pananaw na siya na ang tanging ‘provider.’ Nawawala ang sense of responsibility ng mga naiiwan sa bahay. Ang remittances ay nakikita hindi bilang tulong, kundi bilang obligasyon,” paliwanag ni Dr. Soriano. “Ito ay pinapalala ng kakulangan sa financial literacy. Ang perang dumarating ay madaling gastusin dahil hindi nila nakikita ang hirap at sakripisyo sa likod nito.”

Maraming OFW ang nagiging biktima ng scam, hindi mula sa mga estranghero, kundi mula mismo sa kanilang mga asawa, anak, o magulang. Ang emosyonal na blackmail ay isang karaniwang sandata. Ang pakiramdam ng pagkakasala o “guilt” sa pagiging malayo sa pamilya ay ginagamit upang makahingi ng mas malaking pera, na kadalasan ay hindi naman napupunta sa tamang paggagamitan.

Ang kwento ni Elena ay isang malagim na paalala na ang pinakamalaking kalaban ng isang OFW ay hindi lamang ang homesickness o ang mapang-abusong amo, kundi minsan, ang kasakiman at kawalan ng pananagutan ng mga taong inaasahan nilang sumusuporta sa kanila.

Pagbangon Mula sa Pagkaguho

Ngayon, si Elena ay pansamantalang nakikitira sa isang malayong kamag-anak. Sa edad na 45, wala siyang naipon, wala siyang ari-arian, at higit sa lahat, wala siyang pamilyang masandalan. Ang sakit ng pagtataksil ay nag-iwan ng malalim na sugat sa kanyang puso.

“Naisip kong magpakamatay,” pag-amin niya. “Nawalan na ako ng dahilan para mabuhay. Lahat ng pinaniwalaan ko, gumuho.”

Ngunit sa tulong ng isang support group para sa mga distressed OFWs, unti-unti niyang natututunang muling buuin ang kanyang sarili. Bagama’t ang daan ay mahaba at mahirap, determinado siyang bumangon. Plano niyang magsampa ng kaso laban sa kanyang asawa at gamitin ang kanyang kwento upang maging babala sa iba.

“Ayokong may iba pang makaranas ng sinapit ko,” sabi niya na may bagong determinasyon sa kanyang mga mata. “Kailangan nating turuan ang ating mga pamilya ng kahalagahan ng pera at ng sakripisyo. Hindi kami ATM na walang katapusan ang laman. Tao kami, napapagod, nasasaktan.”

Ang paglalakbay ni Elena de la Cruz ay isang malagim na testamento sa mga panganib na hindi nakikita sa buhay ng isang OFW. Ang kanyang kwento ay isang panawagan para sa mas matibay na suporta mula sa gobyerno, mas malawak na financial education para sa mga pamilyang Pilipino, at higit sa lahat, isang paggising sa katotohanan na ang tunay na pundasyon ng pamilya ay hindi pera, kundi pagmamahal, respeto, at katapatan. Habang sinusubukan niyang muling buuin ang kanyang nasirang buhay, ang kanyang karanasan ay nagsisilbing isang mahalagang aral: ang pinakamahalagang puhunan ay hindi ang perang ipinapadala, kundi ang tiwalang hindi dapat kailanman sirain.